Zapraszamy do zwiedzania wystawy prezentowanej w budynku ekspozycyjnym przy ul. Warszawskiej 61 pt.: „Józef Unierzyski (ok. 1861-1948) – malarz akademicki, uczeń i zięć Jana Matejki rodem z mazowieckiej szlachty”.
W dniu 6 września 2023 r. w Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie odbyła się uroczystość związana z wernisażem i promocją publikacji Józef Unierzyski (ok. 1861-1948) malarz akademicki, uczeń i zięć Jana Matejki, rodem z mazowieckiej szlachty towarzysząca Jubileuszowi 50-lecia jego istnienia.
Tym samym, po kilkudziesięciu latach wydobywamy z głębi niepamięci cenionego niegdyś malarza, rodem z Milewa (pow. płoński), północnego Mazowsza, który po namalowaniu w 1887 r. obrazu „Zdjęcie z Krzyża”, jako jeden z najzdolniejszych uczniów Jana Matejki, za całokształt swojej pracy twórczej otrzymał Złoty medal i sławę wielkiego artysty. Miał już za sobą Szkołę Rysunkową Wojciecha Gersona, którego był również wyróżniającym się uczniem, pięcioletni pobyt w Rzymie i studia w Scuola Libera na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych, obcowanie z wielką sztuką antyczną i renesansową wiecznego miasta oraz ówczesną kolonią polską w Rzymie, na czele z Henrykiem Siemiradzkim. Był już cenionym malarzem akademickim, w którego palecie przeważała tematyka religijna i z którą nie rozstawał się do końca życia, ale też podejmował treści mitologiczne, historyczne, rodzajowe. Pod wpływem Jacka Malczewskiego malował sceny alegoryczno-symboliczne. Miał na swoim koncie także wiele portretów, zafascynowany ludowością i huculszczyzną.
Większość swojego życia spędził w Krakowie, jako student Szkoły Sztuk Pięknych, potem Profesor tej uczelni, przemianowanej na Akademię Sztuk Pięknych, wreszcie jako mąż córki Jana Matejki Heleny, której podzielał pasje artystyczne i zaangażowanie na rzecz niepodległości, dla powstających Legionów Polskich, za co została uhonorowana Krzyżem Niepodległości.
Dlatego też cieszy fakt, że wśród licznie przybyłych Gości byli także Krakowianie, którzy w tym całym dziele mają swój znaczący udział. Mieli również swoje wystąpienia podczas wernisażu.
Pan Marek Sołtysik, wybitny pisarz, publicysta i eseista, wykładowca akademicki, autor artykułu w formie pięknego eseju w niniejszej publikacji – „Józef Unierzyski na tle swoich obrazów” – jako wytrawny krytyk sztuki wprowadził w głębię wielu dzieł J. Unierzyskiego, wydobywając subtelnie ich akcenty. Szczególną uwagę skupił na sztandarowym jego obrazie „Zdjęcie z Krzyża” który swoim kunsztem sięgnął ręki mistrza i którym artysta zadziwił ówczesny artystyczny świat.
Analizie poddał namalowany z rozmachem obraz, stanowiący szkic – „Golgota”, który dzięki Jego zaangażowaniu został zakupiony do naszych muzealnych zbiorów, zapoczątkowując kolekcję dzieł artysty. Podkreślił obrazy, prezentujące Madonnę. Wskazał na kulisy powstania (w latach 1927-1931) i treść sześciu obrazów wielkoformatowych „Cykl Maryjny” dla Kościoła Mariackiego w Katowicach, które są tam do dzisiaj.
Zastanawiając się nad przyczyną szybkiego zepchnięcia w głębię zapomnienia jednego z najzdolniejszych uczniów Matejki, krytyk sięgnął do sedna życia artystycznego Krakowa z pocz. XX w., przepojonego modernistycznym nurtem, z jego skrajną formą, w której ze zrozumiałych względów, jak podkreślił, nie mogło znaleźć się miejsce dla artysty tak prawego i skromnego, jakim był Unierzyski. Zresztą on sam nawet nie usiłował wejść w to środowisko i pozostał sobą. Ceniony krytyk sztuki przywołał także postać Władysława Prokescha, znanego wówczas dziennikarza i krytyka literackiego, równolatka artysty, który pierwszy napisał jego biografię, wydając mu jak najlepszą recenzję, co nie spotkało się wówczas z dobrym przyjęciem.
Wiele interesujących odniesień do życia artystycznego akademickiego malarza z Milewa poczynił Pan Marcin Ciężadlik, historyk sztuki, aktualnie Główny Inwentaryzator Zamku Królewskiego na Wawelu, autor obszernego artykułu w wymienionej wyżej publikacji, obejmującego jego życie i twórczość. Powołując się na Pamiętnik artysty, zachowany w zbiorach archiwalnych Muzeum Narodowego w Krakowie, nawiązał do jego refleksji, związanych z pięcioletnim pobytem w Rzymie, gdzie w chwilach wolnych od malowania zwiedzał kościoły i muzea. Był to dla niego „kraj pełen słońca i kwiatów, a sztuka, którą pozostawił starożytny Rzym i wspaniały Renesans, olśniły go swoją potęgą i pięknem”. To w tym tkwi właśnie przyczyna obranej drogi artystycznej malarza, na co badacz zwrócił uwagę.
Przybliżył także kulisy pierwszego zetknięcia się artysty z Janem Matejko, późniejszym jego Profesorem, a także teściem. Poznaliśmy również okoliczności, w jakich doszło do zaręczyn Józefa Unierzyskiego z Heleną Matejkówną. Warto podkreślić, iż Dziadek Pana Marcina Ciężadlika – Stanisław Ciężadlik (1912-1996), ceniony artysta zagórzański, był uczniem malarza z Milewa, a na wystawie prezentujemy jego paletę, pochodząca z pracowni J. Unierzyskiego, która należała wcześniej do Jana Matejki.
Pisząca te słowa natomiast, jako kurator wystawy, nawiązała do rodziny malarza, jak też wprowadziła w klimat obrazów, wśród których oprócz wyżej wymienionych są m.in.” Matka Boża Bolesna”, „Matka Boża z Dzieciątkiem i grajkami”, „Chrystus i pielgrzym”, „Św. Teresa”, „Chrystus i jawnogrzesznica”, replika obrazu „Zdjęcie z Krzyża”, „Michał Archanioł – Miecz Sprawiedliwości”, „Autoportret z harpiami”, „Autoportret z Veną”, „Dziewczyna z gołębiem”, Scena rodzajowa „Wianki”, scena z Boskiej komedii Dantego – „Francesca i Paolo”. Prezentowane portrety przedstawiają dziadka artysty Wojciecha Chobrzyńskiego (1796-1862) i Józefę Machay-Mikową (1897-1942), bojowniczkę o polskość Orawy, wielokrotnie więzioną w latach 1919-1920 i zamordowaną przez gestapo w 1942 r.
Odnosząc się do publikacji, kurator podkreśliła również wkład innych Autorów: Barbary Bielastej, cenionej regionalistki i publicystki z Ciechanowa, autorki kilku książek, gdzie w ostatniej „Dembowscy na Mazowszu „ pojawił się Józef Unierzyski w kontekście rodziny po kądzieli, głównie babki Honoraty z Leszczyńskich, sec. voto Chobrzyńskiej, tertio voto Dembowskiej. W zaprezentowanym tu artykule „Wokół genealogii Józefa Unierzyskiego”, na podstawie badań akt metrykalnych przybliżyła jego najbliższą rodzinę. Zwróciła też uwagę na funkcjonującą powszechnie błędną jego datę urodzin . Tezę tę potwierdził A. Pszczółkowski, znany badacz szlachty polskiej, ceniony genealog i heraldyk. Genealog dowiódł tu ponadto, że ród ten od poł. XV w. zamieszkiwał północne Mazowsze, a jego gniazdem rodowym był Unierzysz (dzisiaj Unierzyż), prezentując jednocześnie wywód genealogiczny rodu po mieczu.
Andrzej Holeczko-Kiehl, historyk sztuki w Muzeum Śląskim w Katowicach prezentuje tu –„Cykl Maryjny” Józefa Unierzyskiego w Kościele Mariackim w Katowicach” Natomiast pisząca te słowa „Wybrane dzieła Józefa Unierzyskiego w kościołach i kaplicach”. Publikacja zawiera również Katalog kilkudziesięciu prac artysty, w tym wielu nie eksponowanych na wystawie.
Należy podkreślić, iż na wystawie u Józefa Unierzyskiego gościnnie występują poprzez swoje dzieła – mistrz Jan Matejko oraz wybrani jego uczniowie: Jacek Malczewski, Witold Pruszkowski, Maurycy Gottlieb i Józef Mehoffer. Prace te są również zamieszczone w katalogu.
Dziękujemy za przybycie na wernisaż również osobom, które wypożyczyły swoje zbiory:
Pani Magdalenie Biedrzyckiej z Gdańska, Panu Piotrowi Unierzyskiemu z Poznania, krewnemu artysty, Panu Romanowi Jasiewiczowi z Milanówka oraz Panu Aleksandrowi Harkawemu z Katowic.
Eksponaty na wystawie pochodzą ze zbiorów:
Galerii Polonia Art w Katowicach, Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej, Muzeum Krakowa, Muzeum Mazowieckiego w Płocku, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie, Muzeum Śląskiego w Katowicach
Parafii Chrystusa Króla w Krakowie-Przegorzałach, Parafii Św. Mikołaja Biskupa w Lubzinie
oraz zbiorów prywatnych:
Ks. prof. dr. hab. Jacka Urbana, Kraków; Agnieszki Glejch, Kielce; Magdaleny Biedrzyckiej, Gdańsk; Marii Labut, Kraków;Romana Jasiewicza, Milanówek; Marcina Niechciała; Fundacji Zbiorów Rodziny Sosenków, Kraków ; Piotra Unierzyskiego, Poznań
Fotografie w katalogu pochodzą ze zbiorów: Archiwum Fotograficznego Muzeum Narodowego w Krakowie, Archiwum Muzeum Archidiecezjalnego Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie, Muzeum Krakowa, Muzeum Mazowieckiego w Płocku, Muzeum Śląskiego w Katowicach, Archiwum Domu Aukcyjnego „Rempex w Warszawie, Domu Aukcyjnego Agra Art. w Warszawie, Domu Aukcyjnego „Ostoya” w Warszawie, DESY Dzieła Sztuki i Antyki Sp. z. o.o. w Krakowie, Salonu Dzieł Sztuki CONNAISSEUR w Krakowie, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Galerii i Domu Aukcyjnego Nautilus w Krakowie, Galerii RYNEK SZTUKI w Łodzi.
oraz indywidualni Autorzy fotografii:
Marcin Ciężadlik, Kraków, Alicja Migdał-Drost, MBB, Bielsko-Biała, o. Dariusz Dańkowski SJ, Kraków, Krzysztof Flaszowski, Kraków, Stanisław Golonka, Lubzina, Piotr Jamski, IS PAN, Warszawa, Aleksander Harkawy, Katowice, Radosław Kaźmierczak, Katowice, Maria Labut, Kraków, ks. dr Piotr Lasota, Przemyśl, Bartłomiej Lenard, MNL, Lublin, Marcin Niechciał, Zygmunt Put, Kraków, Zdzisław Smardzewski, MSM Ciechanów, Marek Sosenko, Kraków, ks. Paweł Szymanowski CR, Rzym, Piotr Unierzyski, Poznań, Krzysztof Wilczyński, MNW, Warszawa.
Wszystkim Instytucjom i osobom prywatnym, które przyczyniły się do powstania tej wystawy i publikacji z nią związanej, składamy serdeczne podziękowanie!
Kurator wystawy szczególne podziękowanie kieruje również do Pani dr Barbary Ciciora z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pała II w Krakowie i Pana Marcina Ciężadlika z Zamku Królewskiego na Wawelu – za cenne wskazówki merytoryczne przy organizowaniu wystawy.
Oddzielne podziękowania kieruję tą drogą do Pani Urszuli Małeckiej, Kierownik Działu Konserwacji Malarstwa Muzeum Narodowego w Krakowie za okazaną wielką życzliwość, związaną ze sztandarowym obrazem Józefa Unierzyskiego „Zdjęcie z Krzyża”.
Dziękuję również za wszelką pomoc Pani Lan Tyszka-Drozdowskiej z Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Pani Teresie Paszkot-Kluz z Muzeum Krakowa.
Szczególne podziękowania kieruję również do ks. Prof. Jacka Urbana z Krakowa, Parafii Św. Mikołaja Biskupa w Lubzinie, na czele z jej Proboszczem, ks. Ryszardem Pietrasikiem i Parafii Chrystusa Króla w Krakowie-Przegorzałach, na czele o. Dariuszem Dańkowskim SJ.
Kurator wystawy: dr Bogumiła Umińska
Realizacja: dr Bogumiła Umińska, Dariusz Krawczyk
Aranżacja plastyczna: dr Bogumiła Umińska, Dariusz Krawczyk, Kamila Nyga, Urszula Adamiak
Montaż: Wiesław Gwiazda, Dariusz Kinicki
Wizualizacja graficzna: Piotr Penda
Współpraca techniczna: Krzysztof Kwiecień, Elżbieta Dylewska, Andrzej Pacek, Sylwia Wydurska, Justyna Zarazińska
Wystawa prezentowana w Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie w okresie 6 września 2023 – 31 stycznia 2024 r.
Serdecznie zapraszamy!
Bogumiła Umińska
Foto: Zdzisław Smardzewski
