Przypadająca w tym roku 130. rocznica śmierci Władysława Dmowskiego, oficera Powstania Styczniowego, zobowiązuje do przypomnienia jego sylwetki w dniu wybuchu tej insurekcji sprzed 161 lat. W naszych zbiorach muzealnych zachowała się archiwalna fotografia Powstańca.
Władysław Dmowski (ur. 1837 r. w Szczechowie, pow. sierpecki – zm. 1894 w Głowinie, pow. płocki) – działacz narodowy i społeczny Mazowsza płockiego. Urodzony w rodzinie szlacheckiej, syn Michała i Weroniki z Gorzechowskich. Wychowywany w tradycjach patriotycznych.
W 1860 r. był urzędnikiem Sądu Pokoju w Przasnyszu. Przystąpił do powstania 1863 r., pełniąc m.in. funkcję naczelnika m. Przasnysza. Walczył początkowo w Kaliskiem. Zasłużył się pod Pątnowem (22.03.1863 r.), przyczyniając się do ocalenia życia dowodzącego piechotą pułkownika Edmunda Calliera, który ranny dostał się do niewoli rosyjskiej. Pod Nową Wsią (26.04.1863 r.) Władysław mając pod swoją komendą pluton strzelców, odznaczył się odwagą i walecznością. W przegranej bitwie pod Ignacewem (08.05.1863 r.) walczył w oddziale Edmunda Taczanowskiego, który został ostatecznie rozbity przez wojska rosyjskie pod dowództwem generała Andrieja Brunnera i generała Nikołaja Krasnokutskiego.
Jako dowódca grupy żandarmów Dmowski posługiwał się pseudonimem „Wisła”. Gdy trafił do niewoli rosyjskiej, paszport pruski na osobę handlarza koni uchronił go od rozstrzelania. Później walczył na południu Królestwa. Ciężko ranny, został przetransportowany do Galicji. Aresztowany przez władze austriackie, trafił do więzienia w Ołomuńcu. Wkrótce go zwolniono i przedostał się do Zurychu. Pracując na własne utrzymanie jako robotnik, studiował na tamtejszym uniwersytecie. Do Królestwa powrócił w 1868 r., gdzie został poddany długoletniemu nadzorowi policyjnemu.
Za sprawą i z pomocą rodziny wydzierżawił doba Kostery k. Drobina. Po 1874 roku nabył majątek Postróże w pow. płońskim, by ostatecznie osiąść w Głowinie n. Wisłą. Prowadził działalność niepodległościową wśród nauczycielstwa wiejskiego, służby folwarcznej i włościan. Udzielał się na niwie oświatowej, skutecznie walczył z analfabetyzmem. Podejmował też aktywność na polu społeczno-gospodarczym, m.in. zabiegając o polepszenie bytu włościan. Zmarł w majątku w Głowinie, pow. płockim. Pochowany został na cmentarzu w Sobowie.
Pierwsza jego żona Walentyna Dunin-Wilczyńska (1837-1880) przyczyniła się do tworzenia tajnych szpitali powstańczych. Wspierała go również materialnie, gdy przebył na emigracji. Natomiast córka Jadwiga (1863-1929) była żoną znanego i cenionego lekarza oraz społecznika ciechanowskiego Franciszka Rajkowskiego.
Oprac. U. Adamiak
