Generał Tadeusz Kościuszko (1746-1817) – Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w Insurekcji Kościuszkowskiej – w 230. rocznicę …
Portret Tadeusza Kościuszki, reprodukcja wg mal. J. Męciny-Krzesz, pocztówka wyd. przez Wydawnictwo Malarzy Polskich w Krakowie, seria 66, nr 6, po 1905 r., wym. 9,1 x 14 cm, zb. MSM
Tuż obok budynku Muzeum Szlachty Mazowieckiej przy ul. Warszawskiej w Ciechanowie znajduje się pomnik-popiersie Tadeusza Kościuszki, graniczący z placem jego imienia. Przypomina nam postać wielkiego bohatera narodowego, znanego niemal na całym świecie, który jest niewątpliwie symbolem walki o niepodległość Rzeczypospolitej.
W tym roku upływa 230 lat, kiedy w dniu 24 marca 1794 r. na Rynku Krakowskim złożył narodowi uroczystą przysięgę: Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego. Tym samym stanął na czele powstania jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. Delegacja Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie złożyła kwiaty pod pomnikiem Bohatera na pamiątkę tego wydarzenia.
Scena z przysięgi Tadeusza Kościuszki na Rynku Krakowskim w 1794 r. opatrzona tekstem „…Ja Tadeusz Kościuszko, Naczelnik sił zbrojnych! przysięgam w obliczu Boga!…”, pocztówka wyd. przez Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich w Krakowie, przed 1905 r., wym. 9,1 x 14,1 cm, zb. MSM
Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Roch III. Urodził się 4 lutego 1746 r. w Mereczowszczyźnie na Polesiu na terenie dzisiejszej Białorusi. Był synem miecznika brzeskiego Ludwika Tadeusza i Tekli Kościuszko z Ratomskich.
Ukończył z wyróżnieniem jako kapitan słynną Szkołę Rycerską, założoną w Warszawie za sprawą Stanisława Augusta Poniatowskiego. Opanował w niej wszelkie tajniki sztuki wojennej, by za kilka lat samemu zostać instruktorem kolejnych wychowanków tej szkoły. Przez króla był jednak zauważony dzięki swojemu talentowi malarskiemu.
W latach 1769 -1774 przebywał w Paryżu, gdzie studiował. Kształcił się m.in. w zakresie inżynierii wojskowej. Atmosfera, którą przepełniona była przedrewolucyjna Francja wpłynęła na jego przekonania polityczne i społeczne. Do kraju powrócił w 1774 r. Ze względu na brak możliwości znalezienia posady w wojsku Rzeczypospolitej, uszczuplonym wówczas do 10 tys. żołnierzy oraz na próżno starając się o rękę córki hetmana polnego litewskiego – Ludwiki Sosnowskiej, wyjechał do Ameryki. Tutaj dzięki swoim pracom fortyfikacyjnym przyczynił się do zwycięstwa Amerykanów w bitwie pod Saratogą (1777 r.), co przyniosło mu rozgłos. W dowód uznania powierzono mu budowę silnej twierdzy West Point. Za sukcesy Kongres awansował go na generała brygady armii amerykańskiej (1783 r.). Otrzymał ponadto 250 ha gruntu oraz pokaźną sumę pieniędzy, które przeznaczył na wykupienie wolności i kształcenie Murzynów.
Washington dziękujący T. Kościuszce za budowę twierdzy West-Point. Jedna z 20 pocztówek z życia Tadeusza Kościuszki, z serii wyd. przez Agencję Prasową, Monachium 1946, opracowanie tekstu: Jerzy Klukowski, fotoreprodukcja: Konrad Chrostek, druk: Bruckmann, Monachium, wym. 10,6 x 14,8 cm, zb. MSM
W lipcu 1784 r. wrócił do Polski, by osiąść w rodzinnym majątku Siechnowicze. Wprowadził szereg postępowych reform, ograniczył chłopom pańszczyznę.
Włączył się również w nurt życia politycznego kraju. W czasie Sejmu Wielkiego mianowany został na generała majora wojsk koronnych (1789 r.). Bronił reform wprowadzanych na mocy Konstytucji 3 Maja. Po zawiązaniu się targowicy i wkroczeniu wojsk rosyjskich na ziemie polskie w 1792 r., był obok księcia Józefa Poniatowskiego jedną z głównych postaci walczących o wolność. Przyczynił się do zwycięstwa, m.in. w bitwie z wojskami rosyjskimi pod Zieleńcami (18.06.1792 r.), w uznaniu otrzymując Order Virtuti Militari. Zasłynął też w bitwie pod Włodzimierzem (7.07.1792 r.) oraz pod Dubienką (18.07.1792 r.), odnosząc sukcesy jako dowódca. Po przystąpieniu króla do targowicy, szukał wsparcia, dla planowanego wówczas powstania, na emigracji. Zabiegał, jednak bezskutecznie o pomoc i wsparcie Francji. Po podpisaniu II rozbioru Polski przez Prusy i Rosję (1793 r.), przygotował w Dreźnie plan powstania i stanął na jego czele.
W dniu 24 marca 1794 r. na rynku krakowskim wypowiedział do narodu słowa uroczystej przysięgi i obejmując przywództwo poprowadził powstanie jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej.
Przysięga T. Kościuszki na rynku w Krakowie, reprodukcja wg mal. M. Stachowicza, pocztówka wyd. przez Galerię Polską w Krakowie, po 1905 r., wym. 8,8 x 13,8 cm, zb. MSM
Podczas powstania doszło do wielu bitew i potyczek z siłami rosyjskimi i pruskimi pod jego dowództwem. Zwycięstwem zakończyła bitwa pod Racławicami (4.04.1794 r.), stoczona z wojskami rosyjskimi blokującymi powstańcom drogę do Warszawy. Szczególnie wyróżnili się w niej kosynierzy.
Bitwa pod Racławicami. Jedna z pocztówek z życia Tadeusza Kościuszki, z serii wyd. przez Agencję Prasową, Monachium 1946, opracowanie tekstu: Jerzy Klukowski, fotoreprodukcja: Konrad Chrostek, druk: Bruckmann, Monachium, wym. 10,6 x 14,8 cm, zb. MSM
Pozyskał chłopów do powstania, ograniczając im poddaństwo osobiste oraz zmniejszając pańszczyznę, co gwarantował wydany przez niego Uniwersał połaniecki. W bitwie pod Maciejowicami (10.10.1794 r.) ciężko ranny trafil do niewoli rosyjskiej a poniesiona klęska wpłynęła na dalsze losy powstania. Uwolniony przez cara Pawła I (w listopadzie 1796 r.) po złożeniu przysięgi wiernopoddańczej, przyczynił się do otrzymania wolności wraz z nim przez 20 tys. Polaków.
„Car Paweł daruje wolność Kościuszce”, reprodukcja wg mal. A. Orłowskiego, pocztówka wyd. przez Wydawnictwo Malarzy Polskich w Krakowie, seria 15/16, po 1905 r., wym. 9 x 13,8 cm, zb. MSM
Później przebywał na emigracji w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Francji. Uczestniczył w tworzeniu Legionów Polskich we Włoszech. Kontaktował się jednak bezskutecznie m.in. z Napoleonem, carem Aleksandrem I, w sprawie przyszłego państwa polskiego. Ostatnie lata życia spędził w Szwajcarii, gdzie zmarł 15 października 1817 roku w Solurze. Rok później jego ciało spoczęło na Wawelu, serce zaś w 1927 r. na Zamku Królewskim w Warszawie. W testamencie darował wolność oraz ziemię chłopom siechnowickim.
Mimo, że Insurekcja zakończyła się klęską, do Kościuszki jako niezłomnego przywódcy i wielkiego bohatera walk o wolność odwoływano się w czasie wszystkich walk o niepodległość.
Oprac. Urszula Adamiak
