Z przedmowy
Oddajemy w Państwa ręce katalog wystawy „Facies Poloniae Nobilitatis, czyli Oblicza Polskiej Szlachty.”, która jest kolejnym przedsięwzięciem związanym z przybliżaniem dziedzictwa kulturowego polskiej szlachty. Misją Muzeum Szlachty Mazowieckiej jest prowadzenie badań, gromadzenie, opracowywanie i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego Północnego Mazowsza ze szczególnym uwzględnieniem tradycji szlacheckich. Stąd muzeum w swoich działaniach, w tym organizacji wystaw, nawiązuje do historii, kulturowości i tradycji szlacheckiej. Istotną formacją kulturową polskiej szlachty, wpływającą na ideologię i obyczaje, od końca XVI do połowy XVIII w., był sarmatyzm, oparty na micie o pochodzeniu
szlachty od Sarmatów – w ujęciu historycznym, to nazwa starożytnych ludów koczowniczych zamieszkujących obszar pomiędzy Wołgą a Donem.
Sarmatyzm, który przypadał na okres baroku w kulturze europejskiej, miał także ogromny wpływ na rozwój sztuki i literatury. W tym czasie nastąpił bardzo intensywny rozwój malarstwa w Polsce. Przyczynił się do tego mecenat artystyczny królów dynastii Wazów, przede wszystkim Zygmunta III i Władysława IV, oraz Jana III Sobieskiego.
Pracowali wtedy w Polsce zarówno malarze obcy, jak i polscy, którzy wynieśli polskie malarstwo na poziom europejski. Z pracowni tych artystów wychodziły okazałe reprezentacyjne portrety królewskie i magnackie, wielkie kompozycje religijne i historyczne.
Równolegle rozwinął się na bardzo szeroką skalę, rodzimy nurt malarski, portret sarmacki, gatunek malarstwa portretowego, typowy dla polskiej sztuki baroku, ukazujący przedstawicieli szlachty i magnaterii w konwencji portretu oficjalnego, zaopatrzonych w herby rodowe i atrybuty władzy. Portrety sarmackie malowane były głównie przez malarzy cechowych według ustalonych, niezmiennych reguł. Miały gloryfikować modela i podkreślać jego szlachetne urodzenie. Zazwyczaj były to wizerunki realistyczne całej postaci lub półpostaci, często pozbawione przestrzenności i dość prymitywnym w rysunku i kolorycie, ale nacechowanym dosadnym realizmem (znakomite charakterystyczne portrety szlachciców, pozbawione jakiejkolwiek idealizacji) i pełnym urzekającego, nieco naiwnego wdzięku. Odmianę sarmackiego portretu stanowiły nie spotykane poza Polską portrety trumienne, malowane przeważnie na blasze i przyczepiane do trumny podczas pogrzebu, o sześciobocznym kształcie.
Portretowi sarmackiemu poświęcona jest wystawa „Facies Poloniae Nobilitatis, czyli Oblicza Polskiej Szlachty”, prezentowana w dworze Aleksandry Bąkowskiej w Gołotczyźnie, w Muzeum Pozytywizmu, będącym oddziałem Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie. Na wystawie eksponowanych jest blisko 80 obrazów, ukazujących główne cechy portretu sarmackiego. Nie powstałaby ona bez współpracy i życzliwości wielu polskich muzeów. Na ekspozycję składają się dzieła pochodzące z: Muzeum Mazowieckiego w Płocku, Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, Muzeum Warszawy, Muzeum – Zamku w Oporowie, Muzeum Zbrojowni na Zamku w Liwie, Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej im. Alfa Kowalskiego, Narodowego Muzeum Sztuki im. M. K. Čiurlionisa w Kownie, Archiwum Cyfrowego „Wojtkuszki” – Fundacja Kossakowskiego oraz ze zbiorów Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie.
