W przeddzień Narodowego Święta Niepodległości chcemy zaprezentować zgromadzony w naszych zbiorach archiwalnych dokument – Akt odsłonięcia tablicy pamiątkowej ku czci poległych w latach 1918-1920 członków Polskiej Organizacji Wojskowej w Ciechanowie z dnia 16 października 1932 r. Wówczas prezesem Koła Związku Peowiaków pow. ciechanowskiego był adw. Stefan Olszewski.
POW – Polska Organizacja Wojskowa – była konspiracyjną organizacją paramilitarną, powstałą z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w 1914 r. z połączenia Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Walki Czynnej. Odegrała znaczącą rolę w odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Funkcjonowała w tajnych strukturach, przyjmując oficjalnie młodzież od 17-go roku życia. Prowadziła działania zarówno oświatowe – kształcąc wstępującą w jej szeregi młodzież pod względem wojskowym, jak też formując oddziały lotne i uprawiając partyzantkę na tyłach wroga. Angażowała się w działalność wywiadowczą, kolporterską, intendentury i sanitarną.
Polska Organizacja Wojskowa w Ciechanowskiem funkcjonowała od początku 1916 r. Była prężną organizacją, wyrosłą na gruncie ciechanowskiego harcerstwa. Skupiała ona oddanych sprawie niepodległości bohaterów. Swoim zasięgiem obejmowała nie tylko powiat ciechanowski, ale część pow. mławskiego. Zasłynęła wieloma akcjami dywersyjnymi godzącymi w okupanta. Jak czytamy w akcie: „Na tablicy pamiątkowej wyryte zostały nazwiska poległych w akcji dywersyjnej w 1918 roku: ś.p. – Zygmunta Różyckiego, Stefana Śmietanko, Kazimierza Trentowskiego; na polu walk w latach 1919-1920: Władysława Biedrzyckiego, Józefa Bryla, Mieczysława Kurzypińskiego, Leona Lipowskiego, Wacława Małeckiego, Teofila Obidzińskiego, Stefana Oględzkiego, Wacława Szymańskiego, Antoniego Wiśniewskiego i Wiktora Żbikowskiego.” Dokument sporządzony został odręcznie. Podpisy pod treścią dokumentu są nieczytelne. Z dokumentu dowiadujemy się również, że tablicę ufundowano m.in. staraniem wyłonionego ze społeczeństwa Komitetu Obywatelskiego. Wkomponowana w głaz wzniesiony przy Pl. Kościuszki w Ciechanowie, stanowiła jako całość pomnik Polskiej Organizacji Wojskowej. Głaz zwieńczono symbolicznie orłem z rozpostartymi skrzydłami. Uroczystości odsłonięcia odbyły się w dniach 15 i 16 października 1932 r. Pierwszego dnia uroczystości w kościele poklasztornym zostało odprawione uroczyste nabożeństwo żałobne za poległych, połączone ze złożeniem wieńców na ich grobach. W dniu następnym odsłonięcia pomnika dokonał minister pracy gen. Stefan Hubicki, który wręczył rodzinom poległych peowiaków: Stefana Śmietanki, Zygmunta Różyckiego, Kazimierza Trentowskiego i Mieczysława Kurzypińskiego Krzyże Niepodległości z Mieczami. Niestety pomnik został zniszczony (zerwany orzeł i tablica) przez hitlerowców w okresie okupacji. Restytuowany z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Ziemi Ciechanowskiej w 1997 r., stanął w tym samym miejscu i w takiej samej formie. Nasz historyczny o ponadlokalnym wymiarze dokument poddano konserwacji, aby uzupełnić brakującą z prawej strony materię. Eksponowany był już na wystawie „Bohaterowie Niepodległości w 100-lecie Jej odzyskania 1918-2018”.
opracowała: Urszula Adamiak
