W dniu 1 grudnia 2017 r., dokładnie w 150. rocznicę urodzin Ignacego Mościckiego w Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie odbyła się konferencja naukowa Jemu poświęcona.
Była ona, obok otwartej 20 października b.r. wystawy, w scenerii której miała miejsce – kolejną formą uroczystości poświęconych głowie państwa polskiego lat 1926-1939, odbywających się pod hasłem Prezydentowi prof. Ignacemu Mościckiemu – w 150. rocznicę Urodzin. Uroczystości te swoim Patronatem Honorowym objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda.
Prelegentami konferencji byli wybitni badacze, ludzie nauki związani z uczelniami z całej Polski, na czele z prof. dr hab. Haliną Lichocką z Instytutu Historii Nauki PAN w Warszawie, głównym biografem Ignacego Mościckiego. Udział wzięli również muzealnicy, przedstawiciele placówek kultury, samorządu terytorialnego, organizacji społecznych.
Konferencję otworzyła Dyrektor Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie Hanna Długoszewska-Nadratowska, witając Prelegentów, przybyłych Gości, w tym parlamentarzystów i duchowieństwo.
Honorowymi Gośćmi uroczystości byli Ojcowie paulini z Częstochowy – o. Stanisław Rudziński – kustosz Zbiorów Jasnogórskich i o. Tomasz Leśniewski – redaktor naczelny dwumiesięcznika „Jasna Góra”. Obecność ojców była nam tym bardziej miła, że przygotowując wystawę poświęconą Prezydentowi, korzystaliśmy z Ich uprzejmości podczas użyczenia cennych zbiorów klasztoru, związanych z postacią Prezydenta.
Wystąpienia Prelegentów pozwoliły na przybliżenie postaci Ignacego Mościckiego z szerokiej perspektywy, zarówno jako światowej sławy naukowca – chemika i fizyka, twórcę przemysłu chemicznego w Polsce, jak też prezydenta II RP. Dla nas jako organizatorów uroczystości, związanych z ziemią rodzinną naszego bohatera, istotny był także aspekt jego genealogii.
Swoimi spostrzeżeniami na okoliczność wieloletnich i jednocześnie pionierskich badań w zakresie genealogii rodu Mościckich w XIX w., opartych w głównej mierze na aktach metrykalnych, podzielił się Lech Zduńczyk, historyk, wójt Gminy Regimin. Udało mu się opracować dane około 280 osób, z których wiele najbardziej zasłużonych dla kraju przytoczył. Z uwagi na fakt, iż rodzina Mościckich, aczkolwiek oddana sprawie narodowej od pokoleń, to jednak jako drobna szlachta mazowiecka niewiele zajmuje miejsca w historiografii, dlatego też tym bardziej cenne są odkrycia Prelegenta. Jak podkreślił, w badaniach duże wsparcie otrzymał od rodziny I. Mościckiego. Drzewo genealogiczne rodu Mościckich z XIX w. autorstwa Lecha Zduńczyka można oglądać na wystawie poświęconej Prezydentowi.
Kulisy objęcia najwyższego urzędu w państwie w 1926 r. i charakter pierwszej kadencji prezydentury Ignacego Mościckiego omówił prof. dr Janusz Szczepański z Akademii Humanistycznej w Pułtusku. Podał wiele przykładów, wskazujących na wiodącą w niej rolę Marszałka i nie wykorzystywanie wielu uprawnień gwarantowanych Prezydentowi obowiązującą Konstytucją marcową 1921 r. i nowelą sierpniową 1926 r., jak chociażby zwierzchność nad siłami zbrojnymi. Podkreślił jednak, iż Prezydent zafascynowany Marszałkiem, jego zasługami i umiejętnościami dowódczymi, przyjmował jego działania z aprobatą i uznaniem. Sam natomiast wykazywał się wielką dbałością o interesy państwa, polską gospodarkę.
O ile praktyka konstytucji w okresie 1926-1935 ograniczała rolę Prezydenta do funkcji formalno-reprezentacyjnych, stawiała całość zagadnień wojskowych i dyplomatycznych w ręku Marszałka, to konstytucja kwietniowa 1935 r. zapewniała mu kompetencje większe niż władza monarchy w I RP – podkreślał dr Marek Deszczyński z Akademii Sztuki Wojennej w Warszawie. Przede wszystkim jednak nakładała na niego obowiązek nadzoru nad siłami zbrojnymi, troskę o dobro i bezpieczeństwo państwa. Działania te wiązały się z polityką zagraniczną, nad którą, jak podkreślił Prelegent, Prezydent sprawował dobry nadzór. Było to sztuką z uwagi na szeroki krąg obcych państw zainteresowanych ówczesną RP i jednocześnie pogarszającą się sytuacją polityczną na arenie międzynarodowej. Jako wnikliwy badacz zwrócił uwagę na panującą w 1939 r. ogólnonarodową jednomyślność, związaną z odmową wobec roszczeń niemieckich.
Do działalności I. Mościckiego jako chemika odniósł się prof. Krzysztof-Schmidt Szałowski z Politechniki Warszawskiej. W 1925 r. przyszły Prezydent otrzymał doktorat honoris causa tej uczelni. Profesor przybliżył etapy jego pracy naukowej w pozyskiwaniu azotu metodą laboratoryjną zainicjowane i prowadzone aż do szczytu sławy w Szwajcarii wraz z uruchomieniem produkcji związków azotowych na skalę przemysłową, niezbędnych w rolnictwie i przemyśle zbrojeniowym. Przybliżył też jako fachowiec tej branży, wkład przyszłego prezydenta w rozwój badań naukowych w ramach spółki „Metan” we Lwowie, Chemicznego Instytutu Badawczego i w ogóle w rozwój polskiego przemysłu chemicznego.
Prof. Władysław Kulesza z Instytutu Nauk o Państwie i Prawie Uniwersytetu Warszawskiego, odniósł się do drugiej kadencji prezydentury I. Mościckiego, podkreślając, że o ile w pierwszej kadencji Prezydent był osobą widoczną, o tyle w drugiej – ważną. Profesor przybliżył kulisy objęcia urzędu głowy państwa w 1933 r. , konstatując, iż było to swoiste „wejście smoka”. Prezydent wszedł na scenę polityczną samodzielnie, przeciwstawiając się woli zmarłego przywódcy oraz formułując rząd według własnego uznania. Włączając się do gry politycznej w latach 1936-1939, stawał się w obozie rządzącym czynnikiem stabilizującym i pro liberalnym. Fakt, iż do 31. VIII. 1939 r. Polska nie osiągnęła krawędzi totalitarnej – w znaczącej mierze zawdzięczamy właśnie Prezydentowi Ignacemu Mościckiemu, podsumował wybitny Konstytucjonalista.
Prof. Jerzy Hickiewicz z Politechniki Opolskiej, Kierownik Pracowni Historycznej Stowarzyszenia Elektryków Polskich przedstawił osiągnięcia I. Mościckiego jako elektrotechnika. Podkreślił, iż umiejętności te zdobywał jako samouk a realizował poczynając od prowadzenia pokazów i ćwiczeń laboratoryjnych w czasie asystentury u prof. J. Wierusz-Kowalskiego w Katedrze Fizyki na Uniwersytecie Fryburskim. Zaprojektowane przez niego z czasem kondensatory wytrzymujące wysokie napięcie, produkowane w wytwórni Societe Generale des Condensateurs Electriques we Fryburgu przez 20 lat były bezkonkurencyjne i miały szerokie zastosowanie, które Profesor jako profesjonalista w tej dziedzinie szczegółowo wyjaśniał. Aby podkreślić wszechstronne zasługi I. Mościckiego, Profesor spuentował, iż był naukowcem, prowadził odkrywcze badania materiałowe, był konstruktorem, technologiem, organizatorem produkcji, marketingowcem, przedsiębiorcą. Jako pracownik naukowy Politechniki lwowskiej wykształcił wielu znakomitych nie tylko chemików, ale też elektrotechników.
Podejmując zagadnienie Szwajcarii w życiu I. Mościckiego, prof. dr hab. Halina Lichocka, Kierownik Zakładu Historii Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Techniki w Instytucie Historii Nauki PAN, zwróciła uwagę na dwa zupełnie odmienne okresy, które związały go z tym alpejskim krajem. We Fryburgu przyszły Prezydent spędził 15 lat wytężonej pracy i światowej sławy sukcesów naukowych. Z uwagi na omówienie przez poprzedniego Prelegenta osiągnięć z dziedziny elektrotechniki, które miały miejsce właśnie we Fryburgu, Pani Profesor skoncentrowała się na sukcesach naszego uczonego na polu nauk chemicznych. Podkreśliła, iż dzięki I. Mościckiemu Szwajcaria stała się niezależna jeśli chodzi o kwas azotowy – produkt poszukiwany w ówczesnej Europie. Zwróciła ponadto uwagę, jak całkowicie związani z tym krajem byli dwaj młodsi synowie p. Mościckich, którzy tam się urodzili a Józef ponadto kończył studia i tam też spędził swoje dorosłe życie jako dyplomata, z wyjątkiem lat wojny. I wreszcie w Szwajcarii spędził I. Mościcki z rodziną ostatnie lata swojego życia, które nie należały do łatwych z uwagi na brak zainteresowania jego pracami badawczymi, co przekładało się na trudną sytuację materialną. Pani Profesor przybliżyła wiele ciekawych wątków z ostatnich lat życia Prezydenta.
Pamięć o Prezydencie utrwaloną w numizmatyce i filatelistyce naświetlił dr hab. Inż. Dariusz Świsulski, prof. nadzw. Politechniki Gdańskiej, Przewodniczący Centralnej Komisji Historycznej SEP, który tą tematyką zajmuje się hobbystycznie. Zwrócił uwagę, iż pamięć tę można podzielić na dwa okresy: od chwili kiedy I. Mościcki objął urząd prezydenta do 1939 r., kiedy to powstało najwięcej dzieł oraz od lat 80. XX w. Prelegent zaprezentował kilkadziesiąt obiektów, wśród nich 2-groszową monetę, która została wybita już 27.X.1926 r. na okoliczność wizyty Prezydenta w Mennicy Państwowej w Warszawie. Pierwszy medal z I. Mościckim został wybity w 1928 r. z okazji poświęcenia siedziby Chemicznego Instytutu Badawczego w Warszawie autorstwa znanego medaliera W. Gruberskiego. Natomiast, co podkreślił Profesor, pierwszy powojenny medal z wizerunkiem Prezydenta został wyemitowany w 1988 r. przez Muzeum w Ciechanowie. Warto dodać, iż wiele z prezentowanych przez Profesora obiektów, w tym wymienione powyżej, można podziwiać na naszej wystawie.
Spałę jako miejsce pracy i wypoczynku Prezydenta zaprezentował dr Michał Słoniewski, Prezes Zarządu Lokalnej Organizacji Turystycznej w Spale, pracownik naukowy Szkoły Głównej Turystyki i Rekreacji w Warszawie. Jakkolwiek pałac ten decyzją rządu jako ośrodek reprezentacyjny służył już poprzednim prezydentom, to jednak za kadencji I. Mościckiego nabrał on blasku i tętniło tam życie. Prelegent przytoczył wiele cennych, niejednokrotnie cyklicznych uroczystości, które miały tam miejsce. Należały do nich przede wszystkim dożynki prezydenckie, zainaugurowane w 1927 r., których wymiar przeszedł wszelkie oczekiwania a tradycja przetrwała do dzisiaj. Prezydent organizował tam również polowania dyplomatyczne, obchody św. Huberta, garden-party dla dyplomatów i elity sanacyjnej. Do historii przeszedł Zlot Związku Harcerstwa Polskiego, który zgromadził ponad 25 tys. harcerzy. Pozostałością uroczystości Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Spale były obiekty sportowe, które stały się podwaliną pod funkcjonujący dzisiaj ośrodek sportu – podkreślał Prelegent.
Zagadnienie podróży Prezydenta po kraju w okresie pierwszej kadencji przygotowali prof. dr hab. Jarosław Kita, Kierownik Zakładu Przemian Struktur Społecznych i Dyrektor Instytutu Historii UŁ, jak też dr Ewelina Kostrzewska, adiunkt w Katedrze Historii Polski XIX wieku. Profesor podkreślił, iż z uwagi na fakt, że Marszałek kierował polityką zagraniczną i wojskową, podróże prezydenta były obok pieczy nad gospodarką, ważną formą odnajdywania się jego na scenie politycznej. Służyły ponadto z powodzeniem ociepleniu społecznemu wobec braku przychylności dla sanacji znacznych obszarów RP po zamachu majowym. Do takich podróży należały chociażby wizyty w Poznaniu i w ogóle Wielkopolsce, Tarnowie, na Pomorzu, Małopolsce, Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim. Prezydent odbył też szereg podróży po Kresach, m.in. Wołyniu i Wileńszczyźnie. Spotykał się ze społecznościami różnych wyznań. Uczestniczył w wielu uroczystościach o charakterze religijnym, katolickim. Co roku, w innym mieście, brał udział w uroczystościach Bożego Ciała. Jego podróże, jak podsumował Profesor w ślad za H. Cepnikiem, przyczyniały się do silnej konsolidacji państwa.
Do jednej z najdłuższych podróży Prezydenta po Polsce należała podróż po woj. warszawskim, która miała miejsce w maju 1930 r. i objęła ponad 60 miejscowości. Kulisy tego objazdu przedstawił dr Sławomir Jakubczak z Kancelarii Sejmu. W skład Komitetu Organizacyjnego tego przedsięwzięcia weszło 30 organizacji społecznych, kulturalno-oświatowych. Ważnymi etapami podróży była m.in. Gołotczyzna niedaleko Ciechanowa, gdzie Prezydent położył kamień węgielny pod budowę Kolonii Inwalidzkiej a oprawę religijną celebrował bp Władysław Bandurski, kapelan Legionów, który specjalnie przyjechał na tę uroczystość z Wilna. Odzwierciedleniem zainteresowania Prezydenta kulturą kurpiowską był udział w inscenizacji „Wesela na Kurpiach” wg ks.W. Skierkowskiego, które miało miejsce w Baranowie.
Jedną z najbardziej wyróżniających się wizyt Prezydenta po woj. warszawskim w 1930 r. były Chorzele, wówczas miasto graniczące z Prusami Wschodnimi. Włodarz państwa został tu wyjątkowo uroczyście przyjęty, nie tylko przez burmistrza i przewodniczącego Gminy Żydowskiej, ale przede wszystkim stacjonującą tu Straż Graniczną, o czym mówił dr Krzysztof Sobczak, Zastępca Dyrektora ds. Zarządzania w Muzeum Łazienki Królewskie. Z ramienia Straży witał Prezydenta Kierownik Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego z siedzibą w Ciechanowie inspektor H. Sebera oraz Inspektor 2-go Inspektoratu Straży Granicznej w Chorzelach B. Miller. Prezydent zapoznał się z osiągnięciami Straży m.in. w walce z przemytem i w ogóle ze stanem tej formacji na Mazowszu. Prelegent jako badacz tej tematyki przytoczył wiele ciekawych informacji.
Natomiast echa wizytacji pozostałych miejscowości ziemi przasnyskiej, które odwiedził Prezydent podczas podróży po woj. warszawskim przybliżył Piotr Kaszubowski z Muzeum Historycznego w Przasnyszu. Do ziemi tej miał szczególny sentyment, jak mówił Prelegent, z uwagi na spokrewnienie lub spowinowacenie z wieloma rodzinami, m.in. Michałem Bojanowskim, ostatnim właścicielem Chojnowa czy Stanisławem Żurawskim, właścicielem Obrębca, u którego nocował podczas tej podróży. Ważnym wydarzeniem dla Przasnysza w tym czasie była uroczystość położenia kamienia węgielnego przez Prezydenta pod budowę Domu Sportowego, obiektu, który służy dzisiaj jako Miejskie Centrum Kultury. Natomiast szczególnymi następstwami prezydenckiej wizyty cieszyła się miejscowość Janowo, która została wsparta wymierną kwotą na dokończenie budowy kościoła parafialnego.
Ignacego Mościckiego dość szczególne związki łączyły z Płockiem. Zaprezentowała je dr Magdalena Bilska- Ciećwierz z Muzeum Mazowieckiego w Płocku. Podkreśliła, iż historiografowie wiążą jego edukację z rządowym Gimnazjum Gubernialnym. Na pewno bywał tu odwiedzając swoją narzeczoną Michalinę Czyżewską, z którą w dniu 12.II. 1892 r. brał ślub w kościele św. Bartłomieja. Na cmentarzu znajduje się grób jego babki i teścia. Jako Prezydent wizytował Płock 10. VII. 1928 r. Uczestniczył wówczas wraz żoną we mszy św. w Katedrze. W Starostwie odbyło się spotkanie z duchowieństwem, wojskiem i pracownikami administracji. Od Gminy Żydowskiej otrzymał Biblię z XVI w. W ratuszu Prezydenta uhonorowano Dyplomem Honorowego Obywatela Miasta Płocka. Odwiedził też Towarzystwo Naukowe Płockie i funkcjonujące przy nim muzeum. Miasto liczyło na wsparcie inicjatywy budowy nowego obiektu dla Muzeum, którego projekt był już opracowany i które nazwano Jego imieniem. Jednak oczekiwanego wsparcia nie uzyskano, spuentowała Prelegentka.
O odwiedzinach Prezydenta w Szkole Rolniczej w Sokołówku koło Ciechanowa mówiła Maria Klonowska, Prezes Stowarzyszenia „Sokołówek”. Prezes przybliżyła historię szkoły, która funkcjonowała w latach 1909-1939 i była jedną z największych i najprężniej działających, obok Gołotczyzny, ośrodkiem oświaty rolniczej na Mazowszu. Prezydent odwiedził tę szkołę podczas podróży po woj. warszawskim w 1930 r. W imieniu całej wspólnoty witała go kierowniczka placówki Jadwiga Dziubińska (1874-1937), wielka działaczka oświatowa. Jak podkreśliła Prelegentka, Prezydent był pod wielkim urokiem tej placówki i nazwał ją „Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego ziemi ciechanowskiej, jako że żadna inna nie dorównuje jej rozmachem, wielością wykładanych przedmiotów i swoim zasięgiem oddziaływania”.
Ostatnie dwa referaty konferencji poświęcone były żonom Prezydenta. Pisząca te słowa zaprezentowała sylwetkę pierwszej Jego żony Michaliny z Czyżewskich, urodzonej w 1871 r. w rodzinnych dobrach Mościckich, w Klicach, pow. ciechanowskim jako córka Agnieszki Marianny z Mościckich i Aleksandra Fortunata Czyżewskiego. Absolwentka Gimnazjum Żeńskiego w Płocku, gdzie uzyskała patent nauczycielki. Była to postać nieprzeciętna – nie tylko jako matka, żona i jednocześnie wierna towarzyszka męża, wspierająca go na drodze do sukcesu. To także wielka działaczka społeczna i niepodległościowa w czasie I wojny światowej. Organizowała lwowskie Koło Ligi Kobiet Galicji i Śląska, gdzie działała na rzecz pomocy walczącym legionistom i ich rodzinom a szczególnie osieroconym dzieciom. Na przełomie 1917 i 1918 r. znalazła się wśród organizatorów lwowskiej Ligi Niezawisłości i oddziału POW. Dom jej był kwaterą, gdzie udzielano pomocy byłym internowanym legionistom. W 1919 r. została radną miasta Lwowa. Jako Pierwsza Dama RP cieszyła się niekwestionowanym autorytetem. Prowadziła nieprzerwanie szeroką działalność społeczną, głównie na rzecz kobiet i dzieci. Swoją postawą, niezwykłym taktem, znajomością języków obcych, wspierała męża podczas jego wizyt dyplomatycznych. Odegrała wielką rolę w życiu I. Mościckiego, wpływając pozytywnie na wizerunek jego prezydentury.
Z kolei postać drugiej żony Prezydenta Marii z Hubal-Dobrzańskich przybliżyła Barbara Bielasta, Kierownik Czytelni Regionalnej Powiatowej Biblioteki Publicznej w Ciechanowie. Prelegentka odniosła się w znacznej mierze do mało znanej genealogii Marii, a która ma również związek z ziemią ciechanowską. Maria Dobrzańska urodziła się w 1896 r. Jej rodzicami byli Zofia i Zygmunt Hubal Dobrzańscy. Oboje wywodzili się z rodzin lekarskich. Matka jej, Zofia z Kinelów urodziła się w Koziczynie, pow. ciechanowskim jako córka właścicieli tych dóbr Marii z Cyprysińskich i Józefa Aleksandra Kinela, doktora medycyny. Koziczyn – dobra babki przyszłej Prezydentowej i pobliski Szulmierz były miejscem częstych pobytów małej Maniusi wraz z rodzicami. Koleżanka prezentowała wiele ciekawych fotografii, archiwaliów, które znalazła podczas kwerendy w zbiorach Jasnogórskich. Postać Marii jako żony Prezydenta, szczególnie na początku wzbudzała wiele kontrowersji. Jednak wspierała go we wszystkich poczynaniach a po jego śmierci okazała się niestrudzoną depozytariuszką pamięci Prezydenta.
Bardzo wymownym zakończeniem konferencji były dary, które otrzymaliśmy. O. Stanisław Rudziński – Kustosz Zbiorów Jasnogórskich przekazał nam okolicznościowy Medal Pamiątkowy Wydany z Okazji Jubileuszu 300-lecia Koronacji Cudownego Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, z limitowanej serii. Jest to niezwykle cenny dar, za który serdecznie dziękujemy.
Natomiast Poseł Robert Kołakowski wręczył nam tekst Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 listopada 2017 r. w 150. Rocznicę urodzin Prezydenta Ignacego Mościckiego”.
Dziękujemy również Panom dr. Michałowi Słoniewskiemu z Lokalnej Organizacji Turystycznej w Spale za przekazanie kilku wartościowych książek na temat rezydencji w Spale, w tym również Jego autorstwa, jak też prof. Władysławowi Kuleszy za Jego dzieło Koncepcje ideowo – polityczne obozu rządzącego w Polsce w latach 1926 – 1935.
Wszystkim Prelegentom, Pani Profesor Halinie Lichockiej i Panu dr. Markowi Deszczyńskiemu – także za prowadzenie konferencji składam wielkie podziękowanie. Owocem naszej konferencji będzie okolicznościowa publikacja.
dr Bogumiła Umińska – kierownik działu historii Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie
Organizator konferencji
