Zbliżająca się 70. rocznica wybuchu II wojny światowej stała się okazją do rozpisania przez nas konkursu, który skierowaliśmy zarówno do osób dorosłych, z nadzieją, że wezmą w nim udział bezpośrednio bohaterowie tamtych dni, jak też do młodzieży szkolnej, od klas V szkół podstawowych wzwyż, sugerując aby nawiązała kontakt ze swoimi przodkami, sąsiadami, naocznymi świadkami lub też uczestnikami tych wydarzeń, którzy podzielą się z nimi swoimi wspomnieniami.
Z uwagi na tak wielki upływ czasu od wybuchu i zakończenia wojny, uznaliśmy, iż jest to ostatni moment aby taki temat zaproponować.
Konkurs spotkał się z dużym odzewem, otrzymaliśmy wiele ciekawych prac. Forma ich była dowolna: wspomnienia, wywiad, pamiętnik, zbiory fotografii, dokumentów, prasy…
Otrzymaliśmy 4 prace od osób dorosłych, które przeżyły wojnę jako dziecko:
1. Pan Stanisław Nawrocki z miejscowości Maryśka Stara, gm.Strzegowo, pow. mławski
2. Pan Jerzy Nużyński z Malużyna, gm.Glinojeck, pow. ciechanowski
3. Pan Jan Panak z Grodziska Mazowieckiego,( który wojnę przeżył w Krajkowie, gm.Raciąż w pow. płońskim)
oraz
4.Pan Stanisław Ryszard Morawski z Warszawy, związany wówczas rodzinnie z Wolą Wierzbowską, pow. ciechanowskim, żołnierz ZWZ, AK, pseudonim „ Szpak”, więzień obozu w Mauthausen.
Wszyscy Panowie otrzymali podziękowania w formie dyplomów i nagrody książkowe.
Młodzież szkolna dostarczyła nam 24 prace. Pochodzą one z 11 szkół: Mławy, Pułtuska, Cie-chanowa, Gumowa, Młocka, Przewodowa Poduchownego.
Wszystkie prace były oceniane przez jury, składające się z pracowników Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie: Hannę Długoszewską-Nadratowską – dyrektor, Bogumiłę Umińską – kierownik Działu Historii i Urszulę Adamiak – asystent w Dziale Historii.
Nagrody dla młodzieży szkolnej przyznano w 3. kategoriach wiekowych:
Szkoły podstawowe:
I nagrodę otrzymały: Sylwia Regulska i Karolina Samuel z Publicznej Szkoły Podstawowej Nr 3 z Oddziałami Integracyjnymi im. T. Kościuszki w Pułtusku, pod opieką P. Bożenny Kucharczyk i Karolina Morawska ze SP nr 7 z Mławy, pod kierunkiem P. Elżbiety Gesek
II nagrodę przyznano 5. uczniom z Publicznej Szkoły Podstawowej w Przewodowie Poduchownym: Pawłowi Żbikowskiemu, Anecie Archackiej, Natalii Nowak, Aleksandrze Szpigel i Klaudii Pszczółkowskiej. Przygotowywała je P. Krystyna Machnowska.
III nagrodę otrzymali: Adrian Jaroszewski ze SP w Gumowie pod pieczą P.Pawła Kosudy, Kinga Kwiatkowska ze SP Nr 6 w Ciechanowie, pod opieka P.Jacka Hryniewicza, Karolina Stadnik ze SP Nr 7 w Ciechanowie, pod kierunkiem P. Wioletty Romanowskiej.
W kategorii gimnazja I nagrodę otrzymały: Joanna Kamińska i Sylwia Kamińska z Publiczne-go Gimnazjum w Gołyminie, pod opieką P. Heleny Balcerzak i Adrianna Polak z Gimnazjum Nr 2 w Mławie pod kier. P.Agnieszki Kowalskiej.
II nagrodą uhonorowano prace: Marii Cywińskiej z Gimnazjum Nr 2 w Mławie pod kier. P. Agnieszki Kowalskiej, Edyty Śniegockiej z Gimnazjum Nr 2 w Młocku, pod kier, P.Jerzego Rac-kiego i Joanny Pleńkowskiej z Gimnazjum Nr 1 w Mławie, pod kier. P.Andrzeja Mielcarka.
II nagrody otrzymali: Jakub Pyśk z Gimnazjum nr 2 w Mławie i Mateusz Osiński z Gimnazjum nr 1 w Ciechanowie po kier. P. Jarosława Krauze.
W kategorii licea przyznano III nagrodę, którą otrzymał Łukasz Litwin z Zespołu Szkół Nr 2 w Ciechanowie Liceum profilowanego
Treść prac jest wzruszająca. Są to wspomnienia ludzi, którzy przeżyli wojnę jako dzieci i mi-mo że od tych wydarzeń upłynęło prawie 70 lat, pamiętają je z fotograficzną niemal dokładnością. Były to na tyle głębokie przeżycia, że na trwałe zapisały się w ludzkiej pamięci.
Pamiętają nie tylko wybuchy bomb, łuny pożarów, ucieczki całych rodzin w nowe, wydawało im się wówczas bezpieczniejsze miejsca, nie przewidując, że im dalej na wschód tym gorzej. Mamy przykład takich wspomnień, gdzie uciekając właśnie w panice przed Niemcami pięcioosobowa rodzi-na z okolic Pułtuska trafiła w ten sposób na daleką Syberię, w okolice Irkucka.
Są prace opisujące płacz dzieci, kobiet, których opuszczali ojcowie, starsi bracia, mężowie, idąc na front. Wielu z nich nie wróciło. W pamięci wyryły się też troski dnia codziennego, związane z ogromnym strachem podczas przygotowywania posiłków, gdzie nielegalny w mniemaniu władz oku-pacyjnych ubój własnej trzody, groził karą śmierci czy obozem, z którego najczęściej się nie wracało. W większości panował głód. Widok śmierci był codziennością, z którą trzeba było się liczyć w każdej chwili.
Wielu naszym mieszkańcom przyszło zderzyć się też z nową rzeczywistością, w której sąsiad stawał się szpiegiem i zdrajcą. Mamy tu szereg takich przykładów, głównie wśród kolonistów nie-mieckich i tzw. volksdeutschów. Ale mimo to ludzie trwali, pomagali sobie wzajemnie, prowadzili tajne nauczanie, działali też w konspiracji, w Związku Walki Zbrojnej, Narodowych Siłach Zbrojnych, Armii Krajowej. Płacili za to niejednokrotnie najwyższą cenę lub pobyt w obozach, m.in. w Działdo-wie, Oświęcimiu, Mauthausen, Dachau…Nie zawsze stamtąd wracali…
I dodatkowy element paradoksu naszej historii, bardzo uwypuklony w pracach uczniów – za walkę z okupantem w konspiracji Polska Ludowa, ogłoszona jako niepodległa, odpłacała swoim bo-haterom wieloma represjami, z ciężkimi więzieniami i pozbawianiem życia włącznie.
W pracach poruszonych jest wiele aspektów ludzkich losów, które tworzą bardzo wymowny, sugestywny, można chyba nawet określić jako reprezentatywny obraz życia mieszkańców naszych okolic w okresie wojny i okupacji, i latach wczesno powojennych.
Podczas uroczystości wręczenia nagród przeżyciami wojennymi podzielili się z nami Pan Je-rzy Nużyński z Glinojecka Pan Bonawentura Morawski z Ciechanowa, który przybliżył ówczesną działalność konspiracyjną swojego brata Stanisława Ryszarda Morawskiego, żołnierza ZWZ i AK o pseudonimie „Szpak”, więźnia obozu w Mauthausen.
Jury konkursu wspierał Ryszard Marut, redaktor naczelny Tygodnika Ciechanowskiego, który poinformował o planowanym na koniec września wspólnym przedsięwzięciu z naszą placówką, zwią-zanym z przygotowaniem wystawy, poświęconej II wojnie światowej w Ciechanowie i okolicach. Zaapelował o przeprowadzenie kwerendy w rodzinnych archiwach w celu pozyskania starych foto-grafii, prasy, plakatów i innych przedmiotów, związanych z tym okresem, które mogłyby uświetnić tę ekspozycję.
Bogumiła Umińska