W historii oręża nie ma broni, która byłaby otoczona większa legendą niż miecz. Jego kult utrwalony w wiekach średnich przetrwał w literaturze do dziś. Kto z nas nie pamięta fragmentu powieści Henryka Sienkiewicza „ Krzyżacy” Mistrz Ulryk- rzekł pierwszy herold – wzywa Twój majestat panie i księcia Witolda na bitwę śmiertelną i aby męstwo wasze, którego wam widać brakuje, podniecić, śle wam te dwa nagie miecze. Miecz wkroczył też do świata legend i religii, czego doskonałym przykładem jest „Excalibur” należący do króla Artura, „Joyeuse” broń Karola Wielkiego z mieczem przedstawiany jest Michał Archanioł czy też św. Jerzy.
Rozkwit miecza przypada na okres średniowiecza, wtedy to stał się symbolem stanu rycerskiego, jako broń osobista w bezpośredni sposób związana z właścicielem. Była dostępna jedynie możnym. Mieczom przypisywano magiczną moc. Na niego przysięgano wierność, bardzo często nadawano imiona („ULFBERHT”, „INgELRID” „SIMERHLIIS”) i noszono go przed władcami na znak sprawiedliwości oraz władzy. Był niezbędnym atrybutem przy ceremoniach koronacji królewskich oraz pasowania na rycerza. Związek rycerza z mieczem nie kończył się nawet po jego śmierci, niejednokrotnie wkładano go do trumny albo wyobrażano go na płycie nagrobnej wtedy to z roli narzędzia przechodził w sacrum.
Przez wiele lat na Zamku Książąt Mazowieckich prowadzone były badania archeologiczne. Efektem wielu sezonów badawczych było znalezienie dwóch mieczy długich zwanych potocznie póltoraręcznymi. W trakcie kwerendy do pisania niniejszego artykułu, natknąłem się w czasopiśmie „Broń i Barwa”, nr 5, rok 1937, na krótki artykuł autorstwa Władysława Dziewanowskiego opisujący miecz z podobno zagiętym spiralnie jelcem ku górze, takim właśnie jaki występuje w mieczach, które znajdują się w zbiorach MSM w Ciechanowie . Również głowice rękojeści są ośmiokątne. Niestety autor nie podaje informacji, gdzie te obiekty trafiły, wobec czego analiza porównawcza jest niemożliwa , a materiał w postaci fotografii zamieszczonej w artykule jest nie wystarczający do przeprowadzenia badań. Obiekty znalezione na terenie ciechanowskiego zamku datowane są w przedziale pomiędzy XIV a XV wiekiem.
nr inw Moc/A/20
głownia – stalowa, prosta, obosieczna. Szlifowana dwustronnie w krótką bruzdę. Na głowni widoczny obustronny ornament, przedstawiający wilka. Częściowo jest on inkrustowany żółtym metalem. W tylnej części jednego ze znaków, wyraźnie widoczna jest litera „A” zapisana w wersji gotyckiej. Za wilkami po jednej stronie widoczna jest linia prosta załamująca się dwukrotnie pod kątem, tworząca literę „S”.
trzpień – zwężający się ku głowicy, o prostokątnym przekroju, spłaszczony. Po jednej stronie trzpienia wybita jest punca, wypukła litera „S” znajdująca się w kolistym wklęsłym polu. Nie zachowały się okładziny.
jelec – o przekroju prostokątnym, zwężającym się ku końcom. Wygięty łukowato ku głowni i na końcach wywinięty spiralnie w górę. otwór na przelot trzonu jest prostokątny.
głowica – gruba, wielokątna o silnie ściętych krawędziach. Po obu stronach znajdują się wgłębienia, w których widoczne są zarysy równoramiennych krzyży.
wymiary: długość miecza -1185 mm, długość głowni – 915 mm, szerokość głowni przy jelcu 61 mm, grubość głowni przy jelcu – 5 mm, szerokość trzpienia przy jelcu – 33 mm, wysokość głowicy 43 mm, grubość jelca przy trzpieniu 19 mm, długość jelca – 250 mm, rękojeść – 257 mm, waga – 1756 g.
nr inw Moc/A/518.
głownia – stalowa, prosta, obosieczna. Szlifowana dwustronnie w krótką bruzdę. Na głowni po obu stronach wybite są dwa znaki, mają one kształt litery „K” (?). Jeden znak jest dobrze zachowany i częściowo inkrustowany żółtym metalem. trzpień – w przekroju prostokątny, płaski i zwężającym się ku głowicy. Po obu stronach znajdują się identyczne znaki analogiczne do tych znajdujących się na głowni.
jelec – o przekroju prostokątnym. Łukowato wygięty ku głowni, z końcami zwiniętymi spiralnie ku górze.
głowica – ośmioboczna o silnie ściętych krawędziach. otwór na przelot trzpienia w formie kwadratu.
wymiary: długość miecza – 1265 mm, długość głowni – 987 mm, szerokość głowni przy jelcu – 53 mm, grubość głowni przy jelcu – 5 mm, szerokość trzpienia przy jelcu – 25 mm, wysokość głowicy – 49 mm, grubość jelca przy trzpieniu – 20 mm, długość jelca – 255 mm, rękojeść – 269 mm, waga – 1841 g.
opracował
kustosz Dariusz Krawczyk
