Serdecznie zapraszamy do zwiedzania wystawy czasowej
„1920 r. – Mazowsze Północne w obronie niepodległości”
w budynku ekspozycyjnym Muzeum przy ul. Warszawskiej 61
W dniu 21 lipca 2010 r. w Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie została otwarta wystawa „1920 r. – Mazowsze północne w obronie niepodległości”. Wystawa rozpoczyna cykl imprez poświęconych 90. Rocznicy Bitwy Warszawskiej, organizowanych przez jednostki samorządowe, placówki kultury, organizacje pozarządowe, działające na terenie 5. powiatów: ciechanowskiego, mławskiego, nowodworskiego, płońskiego i pułtuskiego.
Jest pierwszą w historii muzeum ekspozycją, poświęconą temu wydarzeniu. Bitwa Warszawska, w ślad za określeniem i publikacją brytyjskiego dyplomaty i historyka, Edgara Vincenta hrabiego d`Abernon, jest zaliczana do 18. najważniejszych bitew świata. Sam Marszałek Józef Piłsudski, główny jej autor docenił ją chyba jeszcze bardziej, mówiąc: „Ta wojna omal nie wstrząsnęła losami całego cywilizowanego świata a dzieło zwycięstwa naszego stworzyło podstawy dziejowe”. Słowa te stanowią główne motto wystawy i przygotowanego folderu.
Wystawa podzielona jest na kilka sekwencji. W klimat wydarzeń poprzedzających Bitwę, który był patriotycznym zrywem narodu, wprowadzają odezwy i plakaty. Odezwy pozwalają przeanalizować ogromne zaangażowanie powołanej ponad podziałami politycznymi Rady Obrony Państwa, której powierzono wszelkie działania związane z przygotowaniem do wojny. Należało do nich m.in. wydawanie aktów prawnych z klauzulą natychmiastowej wykonalności. Na wystawie znajduje się m.in. druk ulotny informujący o Ustawie o Reformie rolnej z 15 lipca 1920 r., która przyznawała ziemię bezrolnym i małorolnym, szczególne preferencje przewidując dla żołnierzy i inwalidów wojennych, Odezwa premiera W. Witosa z 6 sierpnia do mieszkańców Warszawy, wzywająca do jednoczenia się społeczeństwa w obliczu zagrożenia ze strony wroga czy Ogłoszenie ROP z 20 lipca informujące o wprowadzeniu wojskowych sądów doraźnych za zdradę państwa.
Licznie prezentowane na wystawie barwne plakaty podkreślały zagrożenia, płynące z ewentualnego zalewu bolszewizmu, jak też miały niezwykle patriotyczną wymowę i zachęcały do wstępowania do wojska. Przyświecały im hasła: „Do broni!”, „Ojczyzna w niebezpieczeństwie!”, „Ojczyzna wzywa!”, „Na front!” i inne. Eksponaty te prezentujemy dzięki życzliwości Muzeum Niepodległości w Warszawie.
Odezwę na ten apel podkreślają m.in. zdjęcia harcerzy i wielu innych osób z północnego Mazowsza, uczestniczących w wojnie. Powszechną ofiarność polskiego społeczeństwa symbolizuje tu metalowa obrączka, którą otrzymywał każdy w zamian za oddanie złotej. Było to zjawisko masowe. Urzędnicy włączali się w tę akcję poprzez opodatkowanie swoich dochodów, ziemianie dodatkowo wspierali działania na rzecz obronności poprzez przekazywanie zaprzęgów konnych i furażu.
Zasadniczą część ekspozycji stanowią plansze dydaktyczne, opracowane na bazie literatury przedmiotu, które sygnalizują istotne zdarzenia, jakie miały miejsce na terenie północnego Mazowsza, będące udziałem różnych formacji wojskowych, wchodzących w skład 5 Armii gen. W. Sikorskiego. Podkreślają one okoliczności walk, ich charakter, informują o dowódcach i walczących bohaterach. Podparte są archiwalną dokumentacją zdjęciową. W przeważającej części przedstawiają groby i pomniki – ślady heroicznych zmagań. Są to plansze, które informują o bitwach w miasteczkach północnego Mazowsza i ich okolicach. Należały do nich walki o Płońsk, z podkreśleniem najważniejszej z nich, tj. pod Arcelinem, Nasielsk i upamiętnioną na tablicy Grobu Nieznanego Żołnierza bitwą pod Borkowem, Mławę i bitwę pod Strzegowem. Plansze przedstawiają także walki o wyzwolenie Pułtuska, bitwę pod Sarnową Górą i mający, jak się okazuje kluczowe znaczenie w zwycięstwie Bitwy Warszawskiej tzw. zagon na Ciechanów, w którym to 203 Ochotniczy Pułk Ułanów Kaliskich zdobył bolszewicką radiostację.
5 Armia liczyła ok. 30 tys. piechoty, niecałe 4 tys. kawalerii, 450 ckm, 170 dział. Siły wroga były 3-krotnie wyższe. Wystawa prezentuje pewien przekrój broni, którą posługiwali się zarówno żołnierze polscy jak też bolszewiccy. Wśród wyeksponowanych militariów znajduje się ok. 50 bagnetów produkcji niemieckiej, rosyjskiej, austriackiej, brytyjskiej, włoskiej i japońskiej. Bardzo ciekawymi egzemplarzami są pochodzące z prywatnej kolekcji Pana Krzysztofa Szczegłowa z Warszawy bagnety zastępcze do kb Manlichera.
Broń biała to także szable prod. rosyjskiej, tzw. „szaszki” różnych wzorów, szable francuskie, austriackie i szabla polska wz. 1917.
Karabiny powtarzalne tworzą odzwierciedlania ówcześnie występującej sytuacji w uzbrojeniu walczących wojsk. Są to karabiny austriackie systemu Werndla, Manlichera; włoski kb Manlicher-Carcano wz. 1891, karabiny systemu Mausera (wz. 1898 prod. fabryki broni w Gdańsku, wykonanej w Polsce i przemieszczanej do Warszawy na miejsce fabryki Gerlacha na Woli) oraz produkowany przez firmę Steyr, Mauser, wz. 1912 wzoru meksykańskiego. Jest też karabin brytyjski Enfield wz. 1914, rosyjskie – Berdan, Mosin wz.1891, francuskie – Gras, Lebel wz. 1896/93, Berthier wz.16, japoński – Arisaka wz. 1897 i amerykański kb Winchester wz.1895.
W stylizowanym okopie na stanowiskach karabinów maszynowych można zobaczyć lkm Lewis wz.1915 i unikatowy ckm Maksim wz.1910 prod. rosyjskiej, przystosowany przez Niemców do strzelania amunicją mauserowską kal.7,92 mm. Jego unikatowość wynika również z zastosowania nietypowej podstawy, niespotykanej również w muzeach rosyjskich.
Bogato zaprezentowana część militarna była możliwa ponadto dzięki eksponatom użyczonym przez Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie oraz Muzeum Narodowego w Kielcach.
Znaczną część ekspozycji stanowią odznaki i oznaki pułków, biorących udział w bitwach, wreszcie ordery i odznaczenia, wśród nich Krzyż Walecznych ustanowiony właśnie wówczas, 11 sierpnia 1920 r., w obliczu potrzeby chwili, aby uhonorować największych bohaterów.
Na wystawie wyodrębniona została część podkreślająca działalność probolszewicką, poprzez przypomnienie funkcjonowania Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski, jego oddziałów w terenie, m.in. w Ciechanowie. Dla podkreślenia wagi jego złowrogiej działalności zaaranżowano plebanię w Wyszkowie, nawiązując do wydarzeń upamiętnionych w opowiadaniu S. Żeromskiego.
Istotę wydarzeń, związanych z Bitwą Warszawską podkreślają także obrazy W. Kossaka ”Potyczka ułanów z kozakami”, J. Kossaka „Cud nad Wisłą” (repr.) ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie oraz tegoż autora „Pościg ułanów” ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Muzeum Narodowe w Krakowie użyczyło obrazy W. Gutowskiego „Ks. Ignacy Skorupka” oraz cykl „Nad Berezyną”, którym podkreślamy odwrót polskich wojsk z frontu wschodniego, przed rozpoczęciem Bitwy Warszawskiej.
Założeniem wystawy jest nie tylko przypomnienie wydarzeń Bitwy Warszawskiej ale także ocalenie od zapomnienia wszelkich miejsc z nią związanych.
Medal jaki został wybity na okoliczność obchodów
„90. Rocznicy Bitwy Warszawskiej.”
Eksponaty ponadto użyczyli:
Wiesław Anuszewski, Ciechanów
Dariusz Czerniakowski, Płońsk
Hanna Barbara Majewska, Zgorzelec
Edward Malinowski, Pułtusk
Wiesław Ostrowski, Rzeczki-Wólki
Pracownia Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska w Płońsku
Wszystkim osobom prywatnym i instytucjom serdecznie dziękujemy
Opracowanie: Bogumiła Umińska, dr Antoni Krzysztof Sobczak – autorzy wystawy
współpraca przy wystawie:
Urszula Adamiak
Joanna Nałęcz
Od września zapraszamy uczniów na lekcję muzealną.
Zapisy pod nr tel. 23 672 55 87
KALENDARIUM OBCHODÓW
90. ROCZNICY BITWY WARSZAWSKIEJ 1920 r.
21.07. – Ciechanów – Muzeum Szlachty Mazowieckiej
(godz. 14.00) otwarcie wystawy pt.
„1920 r. –Mazowsze Północne w obronie niepodległości”,
01.08. – Sarnowa Góra (godz. 14.00) – uroczystość o charakterze
patriotyczno–religijnym przy pomniku upamiętniającym
rocznice bitwy 16–18 sierpnia 1920 r.,
12.08. – Płońsk (Miejskie Centrum Kultury – godz. 17.00)
– Północne Mazowsze w wojnie polsko–bolszewickiej
– sympozjum naukowe,
15.08. – Płońsk – o godz. 10.00 obchody rozpocznie msza sw.
w kościele św. Michała, po której nastąpi wmurowanie
tablicy upamiętniającej walki w obronie Płońska
a następnie odbędzie się koncert orkiestry i solistów
Filharmonii Narodowej (rynek),
15.08. – Nasielsk – złożenie kwiatów na cmentarzu (godz. 11.15)
– msza św. w kościele św. Wojciecha (godz. 12.00),
15.08. – Pułtusk (godz. 12.00) – msza św. w Bazylice Pułtuskiej
i uroczystości na cmentarzu przy mogile poległych
w 1920 r.,
21.08. – Borkowo – obchody 90–tej rocznicy wojny 1920 r.
– rekonstrukcja bitwy (godz. 17.00),
16.09. – Ciechanów (Pl. Kościuszki godz. 10.00) – Światowy
Związek Żołnierzy Armii Krajowej Obwód Ciechanów
– Rajd rowerowy szlakiem pamięci narodowej
– 90 lat od Bitwy pod Sarnową Górą,
17.09. – Ciechanów – Centrum Kultury – Galeria C (godz. 18.00)
– wystawa prac J. Frankowskiego o tematyce
nawiązującej do wojny polsko–bolszewickiej,
22.09. – Ciechanów (Muzeum godz. 11.00) – konferencja
naukowa zorganizowana przez Światowy Związek
Żołnierzy Armii Krajowej i Muzeum Szlachty
Mazowieckiej w Ciechanowie,
22.09. – Ciechanów – koncert zespołu muzycznego studentów
Wydziału Kulturoznawstwa Państwowej Wyższej Szkoły
Zawodowej w Ciechanowie.
